Dossier / bijgewerkt: 7 augustus 2020
Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz)
De Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz) verving per 1 januari 2020 de Wet Bopz voor mensen met een psychiatrische aandoening.
Kenmerken Wvggz
Net als de Wet Bopz is de Wvggz een wet die dwang in de zorg (de wet spreekt van ‘verplichte zorg’) mogelijk maakt en de voorwaarden daarvoor stelt. De Wvggz regelt de procedures van voorbereiding, besluitvorming, uitvoering en beëindiging van verplichte zorg aan mensen met psychiatrische problematiek en regelt hun rechtspositie.
Ambulante verplichte zorg
Op een aantal onderdelen verschilt de Wvggz duidelijk van de Wet Bopz. Een van de belangrijkste verschillen is dat in de Wvggz de (verplichte) zorg centraal staat en niet de gedwongen opname. De wet ‘volgt’ als het ware de betrokkene waardoor verplichte zorg ook in een ambulante setting kan worden toegepast.
Mogelijkheden verplichte zorg
De Wvggz kent niet alleen de (extra) mogelijkheid om verplichte zorg ambulant te geven, maar onderscheidt ook meer mogelijkheden voor verplichte zorg dan de Wet Bopz. Het kan gaan om:
Verplicht medische handelingen ondergaan, zoals het toedienen van voeding, vocht of medicatie of het verrichten van medische controles ter behandeling van een psychiatrische stoornis of, vanwege die stoornis, ter behandeling van een somatische aandoening.
Beperking in de bewegingsvrijheid of insluiting (op de plek waar de persoon op dat moment verblijft, ook mogelijk buiten een ggz-instelling).
Opname in een accommodatie (een zorginstelling), bijvoorbeeld een ggz-instelling.
Beperking van het ontvangen van bezoek op de plek waar de persoon verblijft.
Beperkingen in de vrijheid om het eigen leven in te richten. De persoon moet dan iets doen of juist laten. Denk bijvoorbeeld aan het beperken van het gebruik van de mobiele telefoon of de computer.
Toezicht op de persoon.
Onderzoek aan kleding of lichaam.
Controle op de aanwezigheid van gedrag-beïnvloedende middelen.
Onderzoek naar gedrag-beïnvloedende middelen en gevaarlijke voorwerpen in de woning of een andere plaats waar de persoon is.
Verplicht tijdelijk verblijf (vooruitlopend op een crisismaatregel).
Verplichte zorg kan dus ook bestaan uit het verrichten van medische handelingen of therapeutische maatregelen ter behandeling van een somatische aandoening. Maar alleen wanneer die aandoening verband houdt met de psychiatrische stoornis. Zie ook de Handreiking somatische zorg in de Wvggz.
Ook kan verplichte zorg tijdelijk worden verleend, voorafgaand aan een crisismaatregel (de opvolger van de inbewaringstelling (IBS) uit de Wet Bopz, zie hieronder) of in een noodsituatie.
Dwang als ultimum remedium
In de Wvggz is uitdrukkelijk vastgelegd dat dwang alleen in uiterste gevallen mag worden toegepast. Om hier vorm aan te geven, zijn in de Wvggz algemene uitgangspunten opgenomen waaraan verplichte zorg moet voldoen, zoals proportionaliteit, subsidiariteit, doelmatigheid en veiligheid.
Versterking rechtspositie
De Wvggz beoogt de rechtspositie van de betrokkene, maar ook die van zijn familie en naasten te versterken met name door hen meer te betrekken bij de inrichting van de (ambulante en/of verplichte) zorg. Zo kan de betrokkene met de zorgverantwoordelijke en zijn vertegenwoordiger een zorgkaart opstellen waarin hij zijn wensen en voorkeuren vastlegt. Ook kan hij een eigen plan van aanpak opstellen, om verplichte zorg wellicht nog te voorkomen. Als de betrokkene dat wil, kan hij (evenals onder de Wet Bopz) worden bijgestaan door een patiëntenvertrouwenspersoon. De rechtspositie van familie en naasten wordt onder meer versterkt door de introductie van de familievertrouwenspersoon (zie hieronder).
Nadeel in plaats van gevaar
In plaats van het onder de Wet Bopz geldende ‘gevaarcriterium’, hanteert de Wvggz het ‘nadeelcriterium’ als criterium voor verplichte zorg. Sprake moet zijn van een situatie waarin het gedrag van een persoon als gevolg van zijn psychische stoornis leidt tot ‘ernstig nadeel’ voor betrokkene zelf of een ander, danwel tot de situatie dat de algemene veiligheid van personen en goederen in gevaar is. Het nieuwe nadeelcriterium omvat ook het aanzienlijk risico daarop. Hiermee is overigens uitdrukkelijk geen inhoudelijke wijziging of verruiming van de mogelijkheden tot dwang beoogd. Wel maakt de Wvggz ook ambulante verplichte zorg mogelijk.
Actoren en hun taken in de Wvggz
De Wvggz kent grotendeels dezelfde actoren als de Wet Bopz, zoals onder meer de:
(wettelijk) vertegenwoordiger;
verklarend) psychiater;
burgemeester;
pollitie;
officier van justitie;
rechter;
geneesheer-directeur;
patiëntenvertrouwenspersoon (pvp);
klachtencommissie; en de
Inspectie Gezondheid en Jeugd (IGJ).
Een aantal actoren is van naam gewijzigd. Zo wordt de patiënt uit de Wet Bopz in de Wvggz consequent ‘betrokkene’ genoemd en wordt niet meer gesproken van ‘behandelaar’ of ‘psychiatrisch ziekenhuis’, maar van ‘zorgverlener’ en ‘zorgaanbieder’.
De Wvggz introduceert ook twee nieuwe actoren met een eigen specifieke taak: de ‘zorgverantwoordelijke’ en de ‘familievertrouwenspersoon’.
De zorgverantwoordelijke is verantwoordelijk voor het verlenen van de verplichte zorg aan de betrokkene. Als zorgverantwoordelijke in de zin van de Wvggz kunnen optreden een:
psychiater;
klinisch psycholoog;
klinisch neuropsycholoog;
specialist ouderengeneeskunde;
arts die als verslavingsarts is ingeschreven in het door het College Geneeskundig Specialismen van de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij ter bevordering van de Geneeskunst ingestelde profielregister verslavingsgeneeskunde;
gezondheidszorgpsycholoog;
klinisch geriater; en
verpleegkundig specialist geestelijke gezondheid.
De familievertrouwenspersoon (fvp) heeft (onder meer) de taak om de voor de continuïteit van zorg relevante familie en/of naasten te informeren, te adviseren en te ondersteunen tijdens de voorbereiding van een zorgmachtiging of tijdens het verlenen van verplichte zorg, alsmede om bijstand te verlenen in een klachtenprocedure.
De verschillende actoren in de Wvggz hebben voor een groot deel hetzelfde takenpakket als onder de Wet Bopz. Wel heeft een aantal actoren extra taken gekregen. Een voorbeeld hiervan is de gemeente. In artikel 5:2 Wvggz is vastgelegd dat burgers de mogelijkheid moeten krijgen om bij de gemeente een melding te maken over gevallen waarin mogelijk een noodzaak tot verplichte zorg bestaat. Na deze melding zal de gemeente een zogeheten ‘verkennend onderzoek' moeten verrichten.
Procedures verplichte zorg
Het systeem van de Wvggz kent qua procedures en dwangmogelijkheden een aantal verschillen met de Wet Bopz. De belangrijkste daarvan zijn het vervangen van de IBS door de ‘crisismaatregel’ en de introductie van één rechterlijke machtiging, de ‘zorgmachtiging’, in plaats van de zeven verschillende rechterlijke machtigingen die de Wet Bopz kende.
Niet alleen de naam van beide beslissingen is gewijzigd, ook het bereik ervan is anders. Zowel de crisismaatregel als de zorgmachtiging hebben een veel breder bereik dan de IBS en de rechterlijke machtigingen uit de Wet Bopz, die alleen strekten tot gedwongen opneming. De burgermeester en rechter hebben de taak om tevoren te beoordelen of de betrokkene (tijdelijk) mag worden onderworpen aan verplichte zorg en zo ja, aan welke vormen daarvan. Onder de Wet Bopz was de beslissing voor het toepassen van verplichte zorg aan de behandelend arts, nadat een IBS of rechterlijke machtiging was afgegeven. De eventuele (on)rechtmatigheid van dwang werd pas beoordeeld als de betrokkene daar om verzocht. Zie ook de brochure Zorgmachtiging (voor professionals) en de brochure Crisismaatregel (voor professionals).
Medische verklaring
Voordat de rechter een zorgmachtiging verleent, moet hij de beschikking hebben over een recente medische verklaring van een onafhankelijk psychiater. De verklaring moet inzicht bieden in de actuele gezondheidstoestand van betrokkene. Zo zal de verklarend psychiater in moeten gaan op de vraag of uit het gedrag van de betrokkene, als gevolg van zijn psychische stoornis, ernstig nadeel voortvloeit. Als sprake is van meervoudige problematiek kan ook het oordeel worden ingewonnen van een arts verstandelijk gehandicapten of een verslavingsarts. Ten behoeve van het opstellen van de medische verklaring, verleent de zorgverantwoordelijke de verklarend psychiater inzage in het zorgplan en het dossier van de betrokkene. Daarnaast verstrekt de geneesheer-directeur de verklarend psychiater de gegevens die hij heeft verkregen van de officier van justitie.
Ook een crisismaatregel kan niet worden afgegeven voordat de burgermeester beschikt over een medische verklaring van een onafhankelijk psychiater.
Ten behoeve van het opstellen van de medische verklaring, verleent de zorgverantwoordelijke de verklarend psychiater inzage in het zorgplan en het dossier van de betrokkene. Daarnaast heeft de verklarend psychiater de mogelijkheid om politiegegevens en justitiële en strafvorderlijke gegevens bij de officier van justitie op te vragen ten behoeve van de beoordeling van het ernstig nadeel. De officier van justitie kan verstrekking van gegevens achterwege laten als het belang van een strafrechtelijk onderzoek zich daartegen verzet.
Klachtenprocedure
Voor betrokkene, de vertegenwoordiger of nabestaanden bevat de Wvggz de mogelijkheid om tegen veel van de door de zorgverantwoordelijke, de geneesheer-directeur of de zorgaanbieder genomen beslissingen een klacht in te dienen bij de klachtencommissie. Dat moet schriftelijk worden gedaan. Voorafgaand en gedurende de klachtenprocedure kan de betrokkene zich tot zijn pvp wenden voor advies en bijstand. De vertegenwoordiger kan, als naaste van de patiënt, zich bij het indienen van een klacht laten bijstaan door de familievertrouwenspersoon. Als de klachtencommissie de klacht ongegrond verklaart, kan betrokkene naar de rechter om te proberen de klacht alsnog gegrond verklaard te krijgen. Hij kan ook tegelijk met het indienen van de klacht een onderbouwd verzoek om vergoeding van geleden materiële of immateriële schade doen. Hij kan die schadevergoeding bij de klachtencommissie en bij de rechter vragen. Beide kunnen ook ambtshalve een schadevergoeding toekennen. Tegen een uitspraak van de rechtbank staat geen hoger beroep open. Wel kan cassatie bij de Hoge Raad worden ingesteld.
KNMG nieuws en columns
- Reactie op wijzigingsvoorstel Besluit zorg en dwang
- Nu beschikbaar: Handreiking Wet zorg en dwang in ziekenhuizen en revalidatiecentra
- Extra handvatten voor artsen bij toepassingWet zorg en dwang
Zie ook
- Handreikingen Wvggz
- KNMG themadossier Zorg voor mensen in een kwetsbare positie
